Odnalazł zaginione „konie Hitlera”. Kim jest „Indiana Jones” świata sztuki?

Na co dzień Arthur Brand pracuje jako ekspert na rynku sztuki. – Załóżmy, że jakiś milioner chce kupić obraz Picassa. Dzwoni do mnie i pyta: „Arthur, czy nie jest to kopia? Czy cena jest uczciwa oraz czy obraz nie pochodzi z kradzieży?”. Ta praca to moje główne źródło utrzymania, ale media o tym nie piszą, bo nie jest to dla nich interesujące – śmieje się Arthur Brand. Rzeczywiście – jego druga profesja, ta, w której odzyskuje dzieła sztuki warte miliony euro, jest bez porównania bardziej pasjonująca.

Człowiek, który odnalazł polskiego Breughla

Arthur Brand w Holandii jest osobą publiczną. To zasługa programu w telewizji, filmów dokumentalnych i głośnej książki, a także – spraw, w które się angażuje. Spektakularne sukcesy 
– odzyskanie skradzionych obrazów Picassa, van Gogha, Dalego czy Łempickiej (a ostatnio także arcydzieła skradzionego pół wieku temu z Polski) – zapewniły mu rozpoznawalność.

Jak określić jego pracę? Najbardziej pasuje tu określenie „detektyw”. Brand sięga do głośnych spraw dotyczących kradzieży lub zaginięcia znanych dzieł sztuki, które pozostają bez rozwiązania. Czasem to zdarzenia sprzed dekad, czasem – świeże, poruszające opinię publiczną i niedające spokoju policjantom.

Czytaj więcej

Architektura

Słynna warszawska willa na sprzedaż. Zaprojektował ją czołowy polski architekt

Na sprzedaż wystawiono willę Romualda Gutta – jedną z ikon przedwojennego polskiego modernizmu. Z...

– Mam kilka zasad, którymi się kieruję w pracy – podkreśla. – Zawsze współpracuję z policją i wszyscy o tym wiedzą. Nigdy nie podejmuję żadnego kroku bez poinformowania 
policjantów, co zamierzam. Przestrzegam prawa, bo inaczej nikt nie chciałby ze mną pracować. Mam też wielu informatorów w świecie przestępczym. W kontaktach z przestępcami muszę dotrzymywać słowa. Jeśli złamię tę zasadę, nikt już mi nie zaufa. A jeśli narazisz się komuś w tym środowisku, możesz zginąć.

Jak odzyskać skradzione dzieła sztuki?

W wywiadach często określa siebie mianem „głupka” lub „idioty”, podkreślając, że jest jedynie amatorem, któremu sprzyja szczęście. To kokieteria – ma wiele spektakularnych sukcesów na koncie, status eksperta w dziedzinie sztuki, a także odwagę i zimną krew, by wsadzać nos w sprawy, z którymi powiązani są ludzie z półświatka. Brand zbudował sobie pozycję i w policji, i wśród przestępców. Jak mówi, zaufanie w obu przypadkach rosło latami. – Jeśli długo z kimś pracujesz, to ufacie sobie nawzajem – podkreśla.

Policjanci w Holandii patrzą przychylnie na jego działalność, bo pomoc Branda bywa bardzo przydatna. – Policja na całym świecie coraz lepiej rozumie, że wielu celów nie da się osiągnąć bez wsparcia obywateli. Weźmy Bellingcat (holenderską grupę dziennikarzy śledczych, którzy ujawnili między innymi, jak doszło do zestrzelenia malezyjskiego samolotu pasażerskiego nad ukraińskim terytorium kontrolowanym przez Rosjan w 2014 roku) – są tak samo zdeterminowanymi idiotami jak ja, więc zdarza im się odkryć to, co umyka CIA – mówił w wywiadzie dla „Guardiana”.

Kradziony Picasso to kłopot

Globalny rynek kradzionych dzieł sztuki jest gigantyczny. Ma też swoją specyfikę, która, jak tłumaczy Arthur Brand, w pewnym sensie ułatwia odzyskiwanie tego, co zostało skradzione. – Co najmniej 80 procent kradzieży dzieł sztuki to efekt włamań – wyjaśnia Brand. – Złodzieje wchodzą do jakiegoś domu i zgarniają wszystko, co znajdą. Potem próbują sprzedać swój łup. Wtedy często orientują się, że to zadanie niemal niemożliwe, bo obrazy są zarejestrowane w bazach danych jako skradzione.

Czytaj więcej

Architektura

Dom podróżników pod Warszawą. Nowoczesna oaza spokoju wśród zieleni

Para podróżników stworzyła w Konstancinie pod Warszawą dom dający wytchnienie po latach wędrówek....

W takiej sytuacji „trefne” dzieła zaczynają krążyć w świecie przestępczym jako forma zapłaty. – Jeśli jakaś grupa przestępcza jest winna komuś 5 milionów euro, 
ale ma tylko 4 miliony w gotówce, może powiedzieć: „Mamy Rembrandta wartego 10 milionów euro. Jest kradziony, ale dajemy wam go w ramach zapłaty”. Druga strona myśli: „4 miliony to zawsze coś, a do tego mamy jeszcze ten obraz wart 10 milionów euro”. Obrazy przechodzą z rąk do rąk jako forma rozliczenia. Bardzo często ostatecznie trafiają do włoskiej mafii albo do karteli narkotykowych – tłumaczy Arthur Brand. Dla szefów tych organizacji kradziony van Gogh czy Picasso to jednak raczej kłopot niż powód do radości.

Rynek kradzionych dzieł sztuki: jak negocjować z szefami gangów?

Jak dociera się do bossów mafii albo szefów karteli narkotykowych? Brand zbywa to pytanie i unika odpowiedzi wprost. Nie chce zdradzać swoich metod działania. – Dostaję rozmaite informacje od moich informatorów. Większość z nich to przestępcy. Oczywiście nie zdarza się, żeby złodziej zadzwonił i powiedział: „Arthur, wczoraj ukradliśmy Rembrandta”, ale ludzie z półświatka rozmawiają o różnych rzeczach i nieraz ktoś coś usłyszy. Właśnie takie osoby czasem do mnie dzwonią – przyznaje.

Wiele z tych rozmów to fałszywe tropy, ale niekiedy są one źródłem wartościowych informacji. – Zadaję kolejne pytania, próbuję ustalić, jak nazywają się ludzie, o których usłyszałem. Czasem padają pseudonimy i wtedy mam pierwszy trop, od którego mogę zacząć śledztwo – wyjaśnia Brand.

To potencjalnie niebezpieczne zajęcie. Jak w takich kontaktach nie stracić głowy – w przenośni i dosłownie? – Ci ludzie najczęściej nie chcą mnie zabić – przekonuje Arthur. – Jeśli ktoś zarabia ogromne pieniądze na handlu narkotykami i przypadkiem wszedł w posiadanie skradzionego obrazu, dzięki mnie może się go pozbyć bez większych problemów. Oczywiście – istnieje ryzyko, że ktoś postanowi pozbyć się także mnie, ale wtedy będzie mu grozić kara wieloletniego więzienia. Nie jestem wart ryzyka spędzenia reszty życia za kratami. Mam poczucie, że rozumie to większość przestępców, z którymi miałem kontakt. Czasem padają groźby, czasem ci ludzie nie chcą ze mną rozmawiać, ale wtedy odpowiadam: „Jeśli ja wiem o tej kradzieży, to policja też”. To zazwyczaj przemawia im do wyobraźni, rozumieją, że lepiej negocjować ze mną niż z policjantami – podkreśla.

Doktor No nie istnieje

Popkultura nauczyła nas, że na świecie żyje wielu szalonych kolekcjonerów, gotowych na wszystko, byle zdobyć upragnione arcydzieło. Jak wygląda rzeczywistość? Arthur Brand odpowiada anegdotą. – Wszystko zaczęło się od filmu „Doktor No” z 1962 roku. Gdy powstawał scenariusz, z National Gallery w Londynie skradziono obraz Francisca de Goi, który do dziś nie został odnaleziony. Scenarzyści uznali, że dobrym pomysłem będzie umieszczenie tego obrazu w filmie jako części kolekcji tytułowego Doktora No.

Czytaj więcej

Sztuka

Ta wystawa będzie wydarzeniem jesieni w Europie. 270 dzieł Gerharda Richtera

Wiosna i lato w paryskiej siedzibie fundacji Louis Vuitton stał pod znakiem wielkiej wystawy Davi...

W rzeczywistości tacy ludzie nie istnieją – przekonuje Brand. – Po co kupować skradziony obraz, skoro nie możesz go nikomu pokazać ani go ubezpieczyć? Być może zdarzają się pojedyncze przypadki tego typu, ale to wielka rzadkość. Niektóre skradzione obrazy mogą trafiać do Chin czy Rosji, bo tam nie ma tak ścisłej współpracy z zachodnimi służbami. „Doktorzy No” to wymysł Hollywood. W rzeczywistości dzieła sztuki trafiają do mafiosów i bossów narkotykowych, którzy często traktują je jak walutę przetargową. Jeden z najbardziej poszukiwanych bossów włoskiej mafii Raffaele Imperiale został skazany we Włoszech na 20 lat za handel narkotykami, ale zwrócił skradzionego van Gogha, dzięki temu wyrok został skrócony – dodaje.

Nie wszystkie sprawy, którymi zajmuje się Arthur Brand, dotyczą świata przestępczego. Istnieje jednak pewna prawidłowość: niemal każdy przypadek można opisać słowem „szalony”. – Pracowałem kiedyś dla pewnej 
żydowskiej rodziny, której członkom zależało na odzyskaniu figury skradzionej przez nazistów. Po latach odnaleźliśmy ją w kolekcji należącej do holenderskiej rodziny królewskiej – wspomina ze śmiechem. – Poszukiwałem też obrazów należących do innej żydowskiej rodziny, która utraciła je w czasie II wojny światowej. Udało się je odnaleźć w paryskiej Fundacji Louis Vuitton, jednym z najważniejszych muzeów na świecie! – ekscytuje się.

Równie szalona była sprawa odzyskania złotego pierścienia Oscara Wilde’a. Skradziono go w 2002 roku z Oksfordu, złapany przez policję złodziej zarzekał się, że szczerozłoty pierścień przetopiono. Wiele lat później doszło do napadu na jeden z banków w Wielkiej Brytanii, łupem złodziei padły skrytki bankowe, a w nich – rozmaite kosztowności. Przestępcy próbowali potem sprzedać swój łup i wtedy okazało się, że wśród skradzionych przedmiotów jest także charakterystyczny pierścień Wilde’a. Dzięki akcji policji, w którą zaangażowany był Arthur Brand, pierścień po 18 latach wrócił do właścicieli.

Zagadka „koni Hitlera”: rzeźby, które zniknęły sprzed Kancelarii Rzeszy

Żadna, nawet najbardziej szalona ze spraw, z którymi do czynienia miał Arthur Brand, nie może się równać z historią „koni Hitlera”. To dzięki niej dziesięć lat temu o holenderskim detektywie zrobiło się głośno na świecie. Dużą popularność zdobyła napisana przez niego książka „Hitler’s Horses”, a prawa do jej ekranizacji zapewnił sobie koncern MGM 
Studios, producent filmów o Bondzie.

„Przeczytałem e-maila. Steven (pośrednik na rynku sztuki – przyp. red.) twierdził, że to były oryginalne, trzymetrowe konie dłuta Josefa Thoraka. Obecny właściciel tych rzeźb z brązu chciał je sprzedać za kilka milionów euro z powodu „okoliczności politycznych” i próbował wykorzystać do tego pośredników, by się nie ujawniać – rzekomo pochodził z rodziny znanej z sympatii do nazistów, jeden z jego krewnych został skazany w procesach norymberskich” – pisze Arthur Brand w swojej książce „Hitler’s Horses”.