John Lennon i Yoko Ono: czy ich słynny protest miał sens?

To wszystko przez nią. Yoko Ono rozbiła Beatlesów, skłóciła czwórkę z Liverpoolu i wybiła się na plecach Lennona – tak jęczały miliony fanów, których dopadła gorączka beatlemanii. W latach 60. nie było popularniejszych ludzi na świecie od Johna Lennona, Paula McCartney’a, Ringo Starra i George’a Harrisona. „Jesteśmy popularniejsi od Jezusa”, rzucił w marcu 1966 roku Lennon w wywiadzie udzielonym „The Evening Standard”. Gdy wypowiedź ta została przedrukowana przez prasę w USA, obrońcy wiary chrześcijańskiej dali upust niezadowoleniu. Skąd ta buta? Jak on śmiał?

Dodatkowe potępienie przyszło w listopadzie tego samego roku, gdy Lennon stracił głowę dla japońskiej artystki Yoko Ono. On – żonaty. Ona – mężatka. Choć hasła rewolucji obyczajowej lat 60. zakładały porzucenie mieszczańskiej moralności, społeczeństwa Zachodu wciąż pozostawały wierne tradycyjnym nakazom moralnym. Yoko Ono obarczono nie tylko winą za zawieszenie działalności The Beatles, ale też rozbicie szczęśliwego związku małżeńskiego Johna Lennona. Obrywała też za wolność przekonań i nieskrępowaną chęć wyrażania siebie. Dlaczego?

Yoko Ono: czarny charakter

Najprawdopodobniej dlatego, że jest kobietą, a w społeczeństwie opartym na modelu patriarchalnym kobietom łatwiej przypisywać złe cechy i niepowodzenia, wybielając jednocześnie mężczyzn. Pod koniec lat 60. Ono była artystką, niezłą i poważaną, ale ze względu na związek z Lennonem, nie tak docenianą jak być powinna.

Postać Yoko Ono rzeczywiście jest przełomowa w historii Beatlesów i życiu samego Johna Lennona. To ona po jego tragicznej śmierci w 1980 roku (Mark D. Chapman, fan Beatlesów, śmiertelnie postrzelił Lennona przed jego domem w Nowym Jorku) dba o jego pamięć.

9 października 2020 roku, z okazji 80. urodzin Lennona, wraz z synem Seanem, Ono wydała album „Gimme Some Truth” z nowymi remiksami klasyków Brytyjczyka. Doskonała „Instant Karma! (We All Shine On)”, „Come Together”, „Mind Games” czy „Jealous Guy” brzmią w tych aranżacjach tak bardzo współcześnie, że aż nie chce się wierzyć, iż to muzyka sprzed pięciu dekad. Kompozycje Johna Lennona są wiecznie młode. 

Fot: Universal Music

Foto: sukces.rp.pl

Jednak Ono miała wpływ nie tylko na muzyczne inspiracje Lennona. Jako artystka wykorzystująca często swoje ciało w sztuce performatywnej, wzbudziła zainteresowanie Johna protestami i tematyką walki o pokój czy sprawiedliwość. Powodów do tego, by protestować na przełomie lat 60. i 70. nie brakowało.

Protest bez wychodzenia z łóżka

Rewolucja obyczajowa, seksualna, nadciągająca niczym tsunami druga fala feminizmu, do tego apogeum „zimnej wojny”, świat na krawędzi wojny, brutalny  konflikt w Wietnamie, strajki studenckie na całym świecie… I w tym wszystkim muzyka będąca katalizatorem wielu zmian – jak nigdy wcześniej – i już nigdy później. 

Dla Johna Lennona i całego pokolenia ludzi urodzonych po II wojnie światowej, zgrabnie nazywanego przez socjologów „baby boomers„, był to czas wyjątkowy. W niespokojnych latach 60. okazało się, że rzeczywistość mogą pokolorować już nie tylko ci uprzywilejowani, ale również, a może przede wszystkim, młodzi z niższych warstw społecznych. Tak naprawdę większość zaangażowanych w ruch „swinging London” stanowili młodzi ludzie, dzieci robotników. Nic więc dziwnego, że Lennon zachłysnął się pieniędzmi i popularnością. „Potrafiłem być niezłym dupkiem i mizoginem” – przyznawał potem w wywiadach. 

Yoko i John zamierzali wziąć ślub, choć zdawali sobie sprawę, że wywołają tym skandal – obyczajowy, ze względu na wcześniejsze związki obojga, a także rasistowski – bo ślub z Japonką, a więc wrogiem z czasów nieodległej II wojny światowej. Dlatego, jako artyści, zdecydowali się przekuć to zamieszanie w coś pożytecznego.

Wynajęli więc apartament o numerze 702 w hotelu Hilton w Amsterdamie (dziś można się w nim zatrzymać za „jedyne” 1500 euro za dobę), ubrali się w piżamy, weszli do łóżka i siedząc pod naklejonymi na szyby sloganami „Hair Peace” (długie włosy w latach 60. uważano za wybryk chuligański) i „Bed Peace” przyjmowali gości.

Fot: Universal Music

Foto: sukces.rp.pl

Wstęp do ich pokoju miał właściwie każdy, kto wyraził chęć spotkania z Johnem i Yoko. Przez niemal tydzień, czasem po 12 godzin dziennie, mówili o tym, jakie mają zdanie na temat sytuacji na świecie, o konieczności wiary w pokój, który jest jedynym wyjściem, jeśli chcemy przetrwać jako gatunek. Tak, jak się spodziewali, ich protest budził skrajne emocje, łącznie z formą ktorą wybrali. 

Lennon i Ono zdecydowali się na tzw. „sit-in protest” – protest okupacyjny. Pokojowy, popularny szczególnie w Stanach Zjednoczonych. Pierwsze przypadki takiej formy protestu miały  się w 1939 roku – chodziło wtedy o prześladowania na tle rasowym.

Jednym z najgłośniejszych protestów tego typu miał być protest okupacyjny podjęty przez czterech amerykańskich studentów, nazywanych „Czwórką z Greensboro” z 1960 roku. Chłopcy w jednej z kawiarni zajęli miejsca przeznaczone  dla białych i zamówili kawę. Nie obsłużono ich. Jednak żaden z nich, mimo wyzwisk, nie ruszył się z miejsca. Był to ich sprzeciw wobec segregacji rasowej – pokojowy, do czego namawiał Martin Luther King. Beatlesi popierali równość wszystkich obywateli, gdy przyjechali w 1964 roku do USA, na wielką trasę, nie zgadzali się na koncerty, o ile na sale nie zostaną wpuszczeni wszyscy  chętni, a nie tylko biali.

Pokojowo maszerowali też studenci uzbrojeni w kwiaty, ze słynnym hasłem „Flower Power” na ustach, które znalazło się w eseju bitnika Allena Ginsberga, namawiającego przeciwników wojny do protestu performatywnego, niemal teatralnego.

Skąd w takim razie krytyka, która spadła na Ono i Lennona? Skąd głosy, że tylko bogata parka artystów mogła na coś takiego wpaść? W tym trudnym społecznie i politycznie czasie performance małżeństwa mógł się wydawać oderwany od rzeczywistości. Taki też był, szczególnie w momencie, w którym każdego dnia Yoko i John posłusznie wychodzili z łóżka, czekając obok niego, aż pokojówka zmieni im pościel na czystą i świeżo wykrochmaloną. Te zdjęcia również obiegły świat. Nie pomagał sam Lennon.

Gorzki żart, denerwujący i butny. Ale czy od śmiechu nie rozpoczynały się rewolucje?

Dajmy szansę pokojowi

Gdy nagłówki najważniejszych światowych dzienników atakowały informacjami o wojnie, Ono i Lennon w łóżku postanowili, że pokojowi i przede wszystkim spokojowi ludzi, należy dać szansę. Dali, bo na kilka dni z międzynarodowych okładek zdmuchnęli temat wojny i zastąpili go pokojem. „Nikt nigdy tak naprawdę nie dał pokojowi szansy absolutnej” – mówił Lennon siedząc w łóżku w amsterdamskim hotelu. „Starał się Gandhi, starał się King, ale obaj zostali zastrzeleni”. Nie zdawał sobie wtedy oczywiście sprawy z tego, że te słowa będą prorocze…

W wyniku performance’u „Bed Peace” powstała jedna z tych piosenek, która miała prowadzić występujące przeciwko wojnom tłumy ulicami największych miast przez kolejne miesiące i lata – „Give Peace a Chance„.

Idąc za ciosem, w grudniu 1969 roku John i Yoko wykupili billboardy w centralnych punktach 11 metropolii na świecie i pełne strony reklamowe w najbardziej opiniotwórczych gazetach. Zamieścili krótki komunikat, ich kolejny performance: „Koniec wojny! Jeśli tylko tego chcesz – Wesołych Świąt życzą John i Yoko”. 

Lennon z Ono protestowali dalej. John zwrócił królowej Elżbiecie II odznaczenie Member of the Order of the British Empire, które kilka lat wcześniej przyjął z innymi członkami The Beatles. To był sprzeciw wobec zaangażowania Wielkiej Brytanii w konflikt w Biafrze i poparcie polityki USA w Wietnamie.

Lennon zapakował medal w białą kopertę, bo pudełko podobno zgubił, a następnie wysłał kierowcę z tą kopertą do Buckingham Palace. Po tym zdarzeniu pałac wystosował komunikat, w którym zapewniono, że odznaczenie będzie przechowywane w bezpiecznym miejscu w razie zmiany zdania pana Lennona. John jednak zdania nie zmienił.

Brytyjskie władze przymykały oko na to, co robił Lennon, ale dla władz USA John stał się bardzo niewygodny. Najpierw, jeszcze z Beatlesami, próbował zbałamucić młodzież, a teraz ostro krytykował decyzje prezydenta Richarda Nixona. Z tego powodu przez długi czas był na celowniku FBI. A przecież największy pokojowy protest Lennona i Ono miał dopiero nadejść.

Wyobraź sobie…

…że nie ma raju. To łatwe, jeśli się postarasz. Żadnego piekła pod nami. A w górze tylko niebo. (…) Wyobraź sobie, że wszyscy ludzie żyją w pokoju”, śpiewa Lennon przy akompaniamencie fortepianu. Obok siedzi Yoko Ono. W maju 2021 roku minie dokładnie 50 lat od wydania „Imagine”, legendarnego protest songu. To najważniejszy protest w życiu Johna i Yoko.

Tę piosenkę zna pewnie znaczna część mieszkańców Ziemi. O tym, jak ważny i potężny utwór napisał Lennon, mogą świadczyć setki coverów, deklaracja magazynu „The Rolling Stone”, że „Imagine” to „najpotężniejszy prezent muzyczny dla ludzkości”, kąsanie krytyków działalności Lennona, że to komunistyczna utopia, aż w końcu… wytarcie z pierwotnego sensu.

„Imagine” na szczęście uniknęło losu „Last Christmas”. Lennon pisał: