„Stałem się śmiercią”: kim był Robert Oppenheimer, bohater filmu Chrisa Nolana?

21 lipca do kin w Polsce wejdzie jeden z najbardziej wyczekiwanych filmów roku – „Oppenheimer” w reżyserii Christophera Nolana, twórcy produkcji takich jak „Incepcja” czy „Interstellar”.

„Oppenheimer” to film nakręcony w technologii IMAX, który przybliża widzom genialny umysł i niszczycielską pracę J. Roberta Oppenheimera, jednego ze współtwórców projektu Manhattan, eksperymentu prowadzonego przez Amerykanów, którego zwieńczeniem było stworzenie broni atomowej.

Film oparty na nagrodzonej Pulitzerem książce pt. „Oppenheimer. Triumf i tragedia ojca bomby atomowej” jest obszerną biografią jednego z najważniejszych naukowców XX wieku. Kim był Robert Oppenheimer, człowiek, który walnie przyczynił się do stworzenia broni atomowej?

„Oppenheimer”: nowy hit kinowy Christophera NolanaTajna broń, która rzuciła Japonię na kolana

O niszczycielskiej sile broni atomowej świat dowiedział się 6 sierpnia 1945 roku, gdy Stany Zjednoczone zdetonowały ładunek nad Hiroszimą. Zginęły dziesiątki tysięcy ludzi, a spora część miasta została obrócona w ruinę.

Robert Oppenheimer, amerykański fizyk, uczestnik tajnego programu „Projekt Manhattan”, którego celem było opracowanie broni jądrowej, siłę „atomu” poznał trzy tygodnie wcześniej, gdy na pustyni w stanie Nowy Meksyk w USA zdetonowano pierwszy ładunek tego typu. 

Broń jądrowa miała być rozwiązaniem, które pozwoli zakończyć wojnę z Japonią. Tokio, mimo porażek, wcale nie zamierzało się poddać. Przed Amerykanami stanęło widmo wielomiesięcznych, być może wieloletnich, walk o każdą wyspę i każde miasto, co mogło kosztować życie setki tysięcy amerykańskich żołnierzy.

Stany Zjednoczone postanowiły więc rzucić Japonię na kolana, złamać wolę walki i pokazać przewagę militarną, wobec której cesarstwo było całkowicie bezradne. Środkiem do tego miała być tajna broń opracowana przez Oppenheimera i jego zespół. To była broń potworna, jakiej świat dotąd nie widział – będąca owocem dynamicznego rozwoju fizyki w XX wieku.   

Kim był Robert Oppenheimer, bohater filmu Chrisa Nolana?

Robert Oppenheimer urodził się 22 kwietnia 1904 roku w Nowym Jorku. Był synem niemieckiego kupca Juliusa S. Oppenheimera, który w 1888 roku jako nastolatek wyemigrował z Niemiec do Stanów Zjednoczonych, gdzie stał się bogatym importerem wyrobów włókienniczych. Rodzina matki Roberta także pochodziła z Niemiec, ale osiadła w Nowym Jorku już w latach 40. XX wieku.

Od najmłodszych lat Robert wykazywał wyjątkowe zdolności. Jako dziewięciolatek znał grekę i łacinę, interesowały go też minerały. Niechętnie za to spędzał czas z rówieśnikami, co narażało go na drwiny z ich strony. Jednak zdaniem osób, które znały Oppenheimera w dzieciństwie, rodzice utwierdzali go w przekonaniu, że stosunek rówieśników nie ma znaczenia, liczy się wiedza, a w nauce młody Robert był prymusem.

Albert Einstein i Robert Oppenheimer w 1950 roku.

Foto: US Defense Threat Reduction Agency/Wikimedia Commons

Karierę naukową Oppenheimer zaczął od studiów chemicznych na Harvardzie, z czasem uznał jednak, że ciekawsza jest fizyka. Na początku XX wieku centrum światowej fizyki była Europa. Amerykańskie uniwersytety nie mogły rywalizować z niemieckimi czy brytyjskimi uczelniami, na których wykładali najwybitniejsi fizycy w historii, tacy jak między innymi Max Planck, Niels Bohr czy Albert Einstein.

Oppenheimer po ukończeniu studiów w USA wyjechał więc do Wielkiej Brytanii, bo na Uniwersytecie w Cambridge znajdowało się laboratorium Cavendisha. Wówczas placówką tą zarządzał noblista Ernest Rutherford – naukowiec, który potwierdził między innymi istnienie jądra atomowego. Oppenheimer trafił tam w 1924 roku.

Eksperymenty i schizofrenia 

Zwierzchnikiem i wielkim autorytetem Roberta Oppenheimera był odkrywca elektronu – J. J. Thompson, który prowadził w Cambridge oddział fizyki eksperymentalnej. Okazało się jednak, że eksperymenty, przy których pracował Oppenheimer, mu nie służą – stres z nimi związany doprowadził go na skraj załamania nerwowego. Psychiatra zdiagnozował u niego początki schizofrenii, ale Amerykanin odrzucił tę diagnozę.

Podczas jednej z konferencji naukowych, Oppenheimer został przedstawiony Nielsowi Bohrowi. Duński noblista, jeden z najważniejszych XX-wiecznych fizyków sprawił, że Amerykanin odzyskał wiarę we własne umiejętności.

W 1926 roku Oppenheimer przeniósł się na uniwersytet w Getyndze, który był wówczas światowym centrum fizyki teoretycznej. Naukę kontynuował pod kierunkiem przyszłego noblisty i jednego z twórców mechaniki kwantowej Maxa Borna. Pracował też na uniwersytecie w Lejdzie w Holandii i na ETH w Zurychu. 

Pod koniec lat 20. wrócił do USA i objął profesurę na kalifornijskim uniwersytecie Berkeley. Dzielił się własną wiedzą – i tym, czego nauczył się w Europie od najwybitniejszych fizyków XX wieku. Ta wiedza niebawem miała stać się bezcenna dla armii amerykańskiej.

Robert Oppenheimer: Niszczyciel światów

Po ataku Japończyków na Pearl Harbor w 1941 roku życie Oppenheimera, a także innych wybitnych amerykańskich fizyków, bardzo się zmieniło – władze USA postanowiły bowiem, by naukowcy pracowali nad rozwiązaniami, które mogłyby pomóc Ameryce zyskać przewagę na polu bitwy i dzięki temu wygrać wojnę. Jeden z projektów poświęcony był opracowaniu pierwszej na świecie bomby atomowej.

W roku 1942 Amerykanie rozpoczęli tajny program badawczy znany jako „Projekt Manhattan”.  Jego celem było uzyskanie energii jądrowej i wykorzystanie jej do stworzenia nowej broni.

Generał Leslie Groves, który nadzorował program, poszukiwał fizyka będącego w stanie zarządzać grupą naukowców. Uznał, że w tej roli sprawdzi się Robert Oppenheimer. Główną siedzibą Projektu Manhattan był opuszczony teren Los Alamos znajdujący się w Nowym Meksyku. To właśnie tam prowadzono prace nad projektem bomby.

Robert Oppenheimer (pierwszy z lewej) na ranczu w Los Alamos, październik 1945 roku.

Foto: Los Alamos National Laboratory/Wikimedia Commons

W lutym 1945 roku zespół Oppenheimera opracował dwa pierwsze projekty bomb. Do powstania „Little Boy” użyto wzbogaconego uranu. „Fat Man” zawierał z kolei zaś wzbogacony pluton. Druga z bomb została przetestowana – 16 lipca 1945 roku w pobliżu miasta Alamagordo w Nowym Meksyku. Operacja pod kryptonimem „Trinity” zakończyła się sukcesem. Wybuch widać było w trzech różnych stanach.

Mimo że większość badaczy była usatysfakcjonowana swoją pracą, to Oppenheimer podchodził do tego z dystansem. Zdaniem współpracowników, przytaczał często pochodzącą ze świętej księgi hinduizmu frazę: „Teraz stałem się Śmiercią, niszczycielem światów”.