Szokująca, ale wciąż nieznana skala zbrodni
Ukraińska prokuratura wspierana przez międzynarodowe zespoły śledcze prowadzi intensywne prace, aby doprowadzić do ukarania rosyjskich zbrodni, a problem gwałtów i innych form przemocy seksualnej został uznany za jeden z ważniejszych. Od ponad roku zajmuje się tym wyspecjalizowany wydział w prokuraturze, funkcjonuje strategia zajmowania się takimi przypadkami, a także grupa robocza, która koordynuje prace wielu instytucji zbierających dowody zbrodni.
Według portalu Kyiv Independent prokuratura ukraińska zidentyfikowała dotychczas 270 przypadków zbrodni na tle seksualnym, w tym 173 wobec kobiet i 97 wobec mężczyzn. Ustalono tożsamość 39 sprawców, a prokuratorzy skierowali do sądów krajowych 24 akty oskarżenia. Liczby te należy uznać za wierzchołek góry lodowej. Skala zbrodni jest znacznie większa, a ofiary szacuje się w tysiącach. Ściganie zbrodni w sytuacji trwającej wojny jest zawsze trudne. Śledczy nie mają dostępu do terytoriów okupowanych przez Rosję, a wiele ofiar opuściło Ukrainę. Iryna Dovgan, która doświadczała tortur i przemocy seksualnej przez cztery dni z rzędu w sierpniu 2014 r. stworzyła sieć wsparcia dla kobiet dotkniętych przemocą SEMA. Od dwóch lat odwiedza miejscowości wyzwolone spod rosyjskiej okupacji i próbuje rozmawiać z ocalałymi. W każdej wiosce słyszy o zgwałconych kobietach.
Zawiłości dokumentowania
Gotowość ofiar i świadków przemocy seksualnej do opowiedzenia swojej historii nie jest wysoka ze względu na przeżytą traumę i obawy przed stygmatyzacją. Za każdym razem osoba, która decyduje się podzielić traumatycznym doświadczeniem wykazuje się ogromną odwagą, a rozmowa z nią wymaga szczególnego przygotowania, kompetencji, empatii i godnego traktowania. Konieczna jest należyta ocena jej stanu psychicznego, poinformowanie o prawach i wyjaśnienie zawiłości procesu dochodzenia sprawiedliwości. Czasami okazuje się, że angażowanie ofiary w proces karny może być zbyt ryzykowne dla jej zdrowia. Standardem powinno być kierowanie się dobrem ofiary, w tym uszanowanie indywidualnej decyzji, gdy okazuje się, że nie jest gotowa zaangażować się w proces karny. A ten zawsze jest skomplikowany i długotrwały.
Czytaj więcej
Organizacje humanitarne od lat analizowały potrzeby mieszkańców Strefy Gazy, jednak żadna nie zakładała wybuchu działań zbrojnych na tak dużą skalą, jak w październiku 2023 r., kiedy ludność została wezwana do ewakuacji, a miasto Gaza poddane rozległym bombardowaniom.
Wśród opowiadających o gwałtach w Ukrainie są głównie kobiety, ale także mężczyźni, dziewczęta i chłopcy, osoby starsze i z niepełnosprawnościami. Organizacje zidentyfikowały ofiary przemocy seksualnej w wieku od 4 do 82 lat. Gwałtów i innych form przemocy seksualnej doświadczyły w różnych okolicznościach, w ośrodkach zatrzymań, w tym w tak zwanych obozach filtracyjnych, na wojskowych punktach kontrolnych, we własnych domach czy też w drodze po żywność i wodę. Mowa m.in. o gwałtach indywidualnych, zbiorowych i wielokrotnych, rozbieraniu do naga, zmuszaniu do stosunków oralnych, traktowaniu genitaliów prądem, szyderstwach i groźbach przemocy. Z reguły przemoc na tle seksualnym jest częścią praktykowanych tortur, a w wielu przypadkach kończy się zabójstwem.
